Czarny bez (Sambucus nigra) - Rośliny lecznicze

Czarny bez (Sambucus nigra) jest w Polsce rośliną pospolitą. Kto by pomyślał, że jest ona skarbnicą tak wielu cennych właściwości. Dawniej uznawano ją za element łączący świat żywych ze światem umarłych. Nikt nie mógł jej wykopywać ani w żaden sposób uszkadzać, gdyż takie działanie, wg wierzeń, poskutkować mogłoby falą nieszczęść, a nawet śmiercią. Obecnie wiemy, że czarny bez może nam pomóc przy wielu problemach zdrowotnych. Ponadto dzięki zawartości wielu cennych składników może wzmocnić nasz organizm. Zbliża się okres zimowy, w którym powinniśmy zwracać szczególną uwagę na nasze zdrowie. Warto jest więc zainteresować się tą rośliną, tym bardziej, że jest ona dostępna na wyciągnięcie ręki.

***

European black elder (Sambucus nigra) is a common plant in Poland. Who would have thought that it is also a treasury of a lot of precious properties. Back in the day it was considered as an connecting element between the world the living and the world of the dead. Nobody could to dig it up and to harm it because it threatened misfortune and even death. Currently we know that the black elder can help us in health problems. Futhermore thanks to its precious properties it can also strengthen our organism. Winter is coming to the end, so now we should take a special care of our health. It is worth to take the plant up, all the more that it is available at your's fingertips.

1. Cechy charakterystyczne

Roślina ta najczęściej jest krzewem, a czasem przyjmuje formę drzewiastą. Może osiągać do 10 m wysokości. Kora na młodych pędach jest zielona, potem robi się szara i posiada widoczne przetchlinki. Liście czarnego bzu są nieparzysto-pierzastozłożone. Ich piłkowane listki w ilości najczęściej 5 mogą osiągać od 3 do 9 cm. Kwiaty są białe złożone w płaskie baldachogrona o średnicy od 10 cm do 20 cm. Owoce są kuliste i mają barwę czarno- fioletową. W środku są czerwone.

2. Główne składniki

Kwiaty: flawonoidy, garbniki, olejki eteryczne, sole mineralne, kwasy organiczne, toksyczny
glikozyd cyjanowodorowy (ulatnia się przy suszeniu i obróbce termicznej)

Owoce: podobny skład, jednak znajdziemy w nich także cukry oraz witaminy B i C, barwniki antocyjanowe, prowitaminę A

Surowe i niedojrzałe owoce mają trujące właściwości, gdyż zawierają sambunigrynę. Używać należy tylko dojrzałe owoce, po obróbce cieplnej.

***

The plant usually occurs in form of a shrub but sometimes it looks more like a tree. It can grow up till 10 m high. The bark of young sprouts is green and then it changes to grey. It has visible lenticels. Black elder's leaves are serrated and leaflets (usually 5 in a leaf) are about 3-9 cm long. The flowers are in a form of big flat corymbs 10-20 cm diameter. The fruits are dark purple, black berries. Inside they are red. 

Main ingredients

Flowers: flavonoids, tannins, essential oils, mineral salts, organic acids, toxic hydrocyanic glycoside (it oxidizes during drying and heat treatment)

Fruits: similar ingredients, but they also contain sugars, B and C vitamines, anthocyanin pigments, provitamin A.

Raw and unripe fruits have toxic properties, because they contain sambunigrin.

Useful are only ripe fruits after heat treatment.

3. Zastosowanie

• działanie antyseptyczne, moczopędne np. przy stanach zapalnych dróg moczowych
• oczyszczanie krwi i wzmocnienie naczyń krwionośnych
• pomoc przy zmaganiu się z migreną, nerwobólami, stanami zapalnymi żołądka, jelit  oraz schorzeniami reumatycznymi 
• działanie napotne, rozgrzewające 
• poprawa metabolizmu 
• używany do produkcji kremów, maseczek, toników, naparów przeciwko wypryskom na skórze 
• zmiękcza, rozświetla i wygładza skórę 
• pomoc przy oparzeniach, ciężko gojących się ranach 

4. Pozyskanie

Kwiaty czarnego bzu pozyskuje się od maja do lipca. Ścina się całe baldachogrona. W sierpniu, wrześniu, a nawet w październiku zbieramy owoce. Niestety nie można ich zbyt długo przechowywać-najdłużej dwa dni. 

5. Przygotowanie

• Syrop z owoców: Mieszamy 1 kg dojrzałych owoców z 2 szklankami cukru oraz szklanką wody. Całość gotujemy około 25 minut, odcedzamy przez sito i wlewamy do słoików. 
• Syrop z kwiatów: 50 baldachów gotujemy razem z 1 l wody, 1 kg cukru oraz z sokiem z 4 cytryn. Odcedzamy kwiaty, pasteryzujemy i przelewamy do słoików. Syrop spożywać należy w niewielkiej ilości, tzn. 2 łyżki na noc lub jako dodatek do herbaty.
• Konfitura z owoców: Mieszamy 1 kg cukru ze szklanką wody, podgrzewając mieszankę do całkowitego rozpuszczenia cukru. Czekamy na odparowanie wody. Dodajemy 2 kg dojrzałych owoców, gotujemy. Umieszczamy w słoikach.  
• Herbata z owoców: Suszymy owoce w piekarniku lub w suszarce do owoców. Suszone owoce zalewamy wodą.

Pamiętajmy, aby nie spożywać surowych, niepoddanych obróbce cieplnej owoców!
Czarny bez nie nadaje się do produkcji win- po fermentacji zawiera szkodliwe związki.
Czarnego bzu nie należy również spożywać jeśli nasz organizm jest odwodniony.

***
Using:

-antiseptic, duretic activities, for example during inflammation of lower urinary tract

-purifies blood  and strengthen blood vessels

-helps the migraine pain and also in neuralgia, inflammations of stomach, intestines and rheumatical illnesses

-diaphoretic and warming activity

-boosts metabolism

-used in cremes, infusions against spots, beauty masks, tonics production 

-softens, brightens, smooths skin

-helps in burns treating and in long healing injuries

Picking

Flowers of the black elder should be picked from May till July. You have to cut entire corymb. August, September and even October it's time to pick fruits. Unfortunately they are good to use only 2 days.

Preparing

-Fruit syrup: Mix 1 kg of ripe fruits with 2 glasses of sugar and 1 glass of water. Boil it about 25 minutes and after that drain the mixture. Pour it to jars.

-Flower syrup: 50 corymbs boil with 1 l of water, 1 kg of sugar and with juice from 4 lemons. Drain flowers, pasteurize and pour to jars. Syrup should be consumed only in tiny amount, for example 2 spoons before sleeping or to tea.

-Fruit jam: Mix 1 kg of sugar with 1 glass of water, heat it up till sugar will be dissolved. Wait for evaporation of all water. Add 2 kg of ripe fruits and boil the mixture. Put the jam to jars.

-Fruit tea: dry fruits in oven or in fruit dryer. Pour water to fruits. 

6. Ciekawostki:

• zapach czarnego bzu odstrasza owady, szczury, myszy, ogólnie szkodniki 
• Kleopatra, ostatnia królowa Egiptu, zażywała kąpieli z dodatkiem wartościowych kwiatów bzu
• z owoców rośliny otrzymuje się niebieski i czerwony barwnik 
• owoców czarnego bzu używano do zabarwiania brwi i rzęs 
• nawet w XX wieku w niektórych miejscach w Europie mężczyźni kłaniali się i ściągali czapkę z głowy na widok krzewu bzu 
• gałązka czarnego bzu miała chronić ludność przed wiedźmami, złymi duchami, piorunami, a wg śląskich źródeł po jej zerwaniu należało uklęknąć, prosić o wybaczenie lub złożyć ofiarę
• wierzono, że jeśli kobieta w ciąży ucałowała roślinę, wróżyło to dobrobyt dla jej dziecka 

***
Curiosities:
-the smell of black elder scares off insects, rats, mice, generally pests
-Cleopatra, the last queen of Egypt, took a bath adding black elder's flowers
-black elder's fruits were used as a tint for eyebrows and lashes
-even in XX century in some places in Europe there were men who pulled their caps off heads when they saw black elder's shrub
-according to beliefs, a branch of black elder protected people from witches, bad spirits, lightnings; in Silesia when somebody broke off a part of shrub, he had to kneel down and ask forgiveness or sacrifice

-people believed that if pregnant woman will kiss the plant, she will give well-being for her child